บ้านทรายทอง เป็นเรื่องราวของ พจมาน พินิตนันท์ เด็กสาวผู้มีความหยิ่งในศักดิ์ศรีและชาติกำเนิดของตน เมื่อบิดาผู้ซึ่งเป็นเสาหลักคนเดียวของบ้านเสียชีวิต  เธอจำเป็นต้องจากบ้านสวนเดินทางเข้ากรุงเทพฯ เพื่อเรียนหนังสือต่อ ตามความประสงค์ของบิดา ให้พจมานไปอาศัยอยู่ที่บ้านทรายทอง ซึ่งที่นั่นมีครอบครัวหม่อมพรรณราย ซึ่งเป็นลูกพี่ลูกน้องของพ่อ หม่อมพรรณรายและหญิงเล็กไม่ชอบพจมาน แต่หญิงใหญ่รับที่จะเป็นผู้ปกครองเอง พจมานช่วยทำงานบ้าน และดูแลชายน้อย ลูกชายคนเล็กของหม่อมพรรณรายที่พิการ พจมานต้องผจญกับการดูถูกเหยียดหยามต่างๆ นานา จนเมื่อชายกลางกลับมาจากเมืองนอก ชายกลางจึงดูแลพจมานเอง ละปฎิบัติกับเธอเหมือนญาติ ทั้งสองจึงเกิดความรักกัน เมื่อคุณตาของชายกลางป่วยหนัก จนใกล้จะเสียชีวิตลง จึงบอกกับทุกๆ คน ว่า บ้านทรายทองนั้น เป็นของคุณปู่ของพจมาน พจมานจึงเป็นเจ้าของบ้านทรายทองอย่างชอบธรรม